Personalisht, e kam përkrahur gjithnjë idenë se struktura e Festivalit të Këngës në RTSH duhet rishikuar dhe duhet ndryshuar për të qenë në të njëjtën vijë me festivalet simotra europiane. Sigurisht që – me gjithë dëshirën e madhe – nuk jam dhe aq naive sa të besoj se gjithë ndryshimet që po bëhen këtë vit do të na sigurojnë trofeun.
Në radhë të parë, më lejoni t’ju paraqes shkurtimisht çfarë pritet të ndodhë në 20, 21 dhe 22 dhjetor në Pallatin e Kongreseve.
Në një konferencë të dy ditëve më parë, organizatorët (përmendim këtu se Inva Mula është drejtoreshë artistike, Martin Leka producent muzikor, Bledi Laço regjisor dhe Pandi Laço skenarist) u shprehën se 22 këngët pjesëmarrëse do të performohen në natën e parë siç janë performuar deri më sot, me ndihmën e Orkestrës Simfonike. Ndërsa në natën e dytë, ato do të vijnë në një tjetër version, të pashoqëruara nga Orkestra Simfonike, por vetëm me bazën orkestrale. U zgjodh kjo metodë, pasi mendohet t’u japë mundësinë interpretuesve të performojnë të shoqëruar nga elemente spektakli. Në natën e tretë dhe finale, performancat do t’i rikthehen variantit të parë.
Në pamje të parë duket si një risi frytdhënëse, por që rezulton e çuditshme nëse i referohemi 22 artistëve pjesëmarrës në këtë edicion të 57. Me përjashtim të shumë pak rasteve (më vjen në mendje Soni Malaj), pjesa dërrmuese e artistëve (si Elton Deda, Eranda Libohova, Kujtim Prodani, Gjergj Leka, Vikena Kamenica etj) nuk janë simpatizantë të flaktë të performacave me elementë të shumtë skenikë.
Në këtë pikë, nata e dytë që mendohet se do të shoqërohet me një risi, me përjashtim edhe njëherë të disa rasteve të pakta, duket më tepër si një përsëritje e natës së parë dhe natyrshëm lind pyetja se pse duhet të vendoset ky lloj ‘’diferencimi’’ me bazë performancën dhe elementët skenikë, të cilët përherë janë ideuar dhe menduar pasi është përzgjedhur fituesi i Festivalit të RTSH-së, që përfaqëson vendin në Eurovizion. Kështu referuar edicioneve të kaluara, është e pamundur që të mos mendoj se mos ndoshta kjo gjë bëhet në ndihmë të fituesit, të përcaktuar paraprakisht. Megjithatë, për etikë profesionale këtë gjë nuk mund ta them me bindje e ta paraqes si aksiomë, të panevojshme për t’u vërtetuar; pra, ngelet për t’u parë.
Tani kalojmë në një tjetër çështje, që po ashtu si e para, duket si risi, por realisht mendoj se nuk është e drejtë. Referuar një artikulli të Gazetës “Shekulli”, organizatorët kanë vendosur që të përzgjedhin 10 maturantët më të mirë nga 15 gjimnaze në Tiranë. Ata do të ndjekin të dyja netët e para dhe në fund do të votojnë të lokalizuar në një mjedis të posaçëm. Është vendosur kjo mënyrë e re votimi, pasi vetëm kështu mund të kuptohen trendet e reja, çfarë përkrah dhe çfarë nuk përkrah publiku.
E gjykoj si një një mendësi të gabuar, që fillon pikë së pari me përzgjedhjen e “maturantëve më të mirë’’, a thua se po marrin pjesë në ndonjë olimpiadë. Nga ana tjetër, këta maturantë do të përzgjidhen vetëm në Tiranë dhe kaq mjafton për të kuptuar shijet e brezit të ri?!
Është shumë e vërtetë ideja se në kohën e internetit dhe Instagram-it, Festivali i RTSH-së s’kishte hequr dorë ende nga mendësitë e mykyra të së kaluarës. Mirëpo nga ana tjetër edhe zgjedhja e maturantëve për të përcaktuar trendet e reja nuk është mënyra e duhur. Në këtë pikë, do të ishte më e udhës hapja e një votimi online nëpër platformat e preferuara të brezit të ri, ku të mos votojë vetëm X.Y 17-vjeç nga ‘’Petro Nini Luarasi’’ apo një tjetër tek gjimnazi ''Qemal Stafa’’. 150 maturantë, s’mund të jenë kurrsesi përcaktues të një mendësie kolektive që përfshin gjithë vendin, nga veriu në jug. Një zgjedhje e tillë duket se nuk është përkrahur nga gati 70% e votuesve në këtë sondazh të Anabel. Madje brezi i ri nuk përfshin vetëm 17-18 vjeçarët, apo jo?
Për t’iu rikthyer edhe njëherë pjesës së ''risive’’: A janë të nevojshme? Po, janë pasi të gjithë e dimë se në shumë raste artistët nuk janë vlerësuar siç duhet, përkundrazi janë ‘’përdorur’’ sa për inventar. Të gjithë e dimë gjithashtu se shumë këngë janë diskutuar pasi nuk kanë qenë në shijet e publikut dhe rrjedhimisht edhe brezit të ri. Më vjen në mendje Rona Nishliu me ‘’Suus’', që shkaktoi shumë polemika dhe të gjithë e dimë si shkoi performanca e saj në Eurovizion. Ashtu siç ka pasur edhe raste ku disa këngë janë përqafuar menjëherë nga publiku, pritshmëritë kanë qenë të larta, por gjërat në festivalin europian nuk kanë shkuar siç pritej.
Prandaj mendoj se një zgjidhje frytdhënëse, që teston më së miri shijet e publikut dhe trendet e reja, është krijimi i strukturave apostafat për “Eurovizion’’. Të shumta janë shtetet që i zgjedhin përfaqësuesit me konkurse të thjeshta. Festivali i RTSH-së ngelet i njëjti dhe kënga për ''Eurovizion'' zgjidhet në tjetër mënyrë. Kjo është e drejtë dhe ja pse.
Në radhë të parë, në Festivalin e RTSH-së kënga këndohet shqip dhe më pas kthehet (zakonisht) në anglisht. Pa marrë parasysh pasojat që sado të vogla janë të pranishme në çdo tekst kur kalon sa nga njëra gjuhë në tjetrën, pse duhet të fitojë vendin e parë dikush që s’këndon aq mirë anglisht si vendi i dytë për shembull. Nga ana tjetër, siç e dini pjesa më e madhe e këngëve shkurtohen, pasi në ''Eurovizion’’ duhen diku tek 3 minuta.
Kështu pra, pse të mos kandidojnë të gjithë me këngë 3 minutëshe, të këndojnë anglisht ose shqip, t’i shoqërojnë performancat me elementë skenikë nëse duan dhe juria së bashku me publikun të gjykojë nëse është apo jo e denjë për ''Eurovizion''?
Ose në të kundërt, mendoj se Festivali i RTSH-së duhet të ruajë formulën standarde që është përdorur ndër vite duke i dhënë më shumë peshë votimit të publikut dhe më pas kënga fituese shkon në ‘’Eurovizion’’. Pak a shumë si Sanremo, që italianët nuk e ndryshojnë kurrë, qoftë edhe nëse do t’u duhet të mos marrin fare pjesë në Eurovizion ose të vlerësohen shumë pak. Për ta, Sanremo – siç duhet të jetë për ne Festivali i Këngës – është i paprekshëm.
