Veprimet dhe sjelljet tona përcaktohen nga logjika dhe mendimet racionale, por jo gjithmonë ndodh kështu. Nëse shohim më vëmendje, shpeshherë nuk jemi aq racionalë sa mendojmë.
Në jo pak raste, truri krijon shtrembërime të situatave, që e bëjnë jetën tonë më pak të këndshme. Këto janë disa prej gabimeve konjitive (njohëse) më të shpeshta gjatë jetës. I keni përjetuar ndonjëherë?
- Efekti halo
Bisedë e thjeshtë ilustruese:
- A dëgjove për atë aktorin që e kishte tradhtuar gruan për 10 vite?
- Ai është shumë i talentuar!
Efekti halo lidhet me mendimet jo-objektive për një person ose fenomen, bazuar vetëm në një tipar të karakterit apo pamjes së tij. Rasti më i popullarizuar i këtij mendim subjektiv është stereotipi i tërheqjes fizike. Do të thotë që njerëzit më tërheqës për ne, i mendojmë si më të dashur, më të zgjuar dhe më të mirë, edhe nëse nuk ka prova të drejtpërdrejta për këtë.
Rreziku i këtij kurthi është se mund të shtypë aftësinë tonë për të parë njerëzit ose situatat siç janë në të vërtetë, jo vetëm siç duken. Si rezultat, mund t’i kuptojmë gabim qëllimet e dikujt dhe t’i besojmë dikujt që nuk duhet.
- Paradoksi i Abilene (The Abilene paradox)
Ky paradoks tregohet në grupe njerëzish. Bëhet fjalë për njerëzit që kolektivisht vendosin për të ndërmarrë një veprim që nuk përputhet me preferencat e shumicës ose të gjithë individëve në grup, pra kur një grup i caktuar merr një vendim të cilin shumica e individëve nuk e mbështet, por ka frikë ta pranojë. Kjo mund të ndodhë në punë, për shembull në rastin kur të gjithë pranojnë të punojnë të shtunën, sepse mendojnë se do duken keq apo si dembelë nëse thonë jo.
Arsyeja për një paradoks të tillë qëndron në komunikimin e pamjaftueshëm midis njerëzve. Sinqeriteti, komunikimi mund të ndihmojnë në parandalimin e një keqkuptimi të tillë.
- Leximi i mendjes
Ky shtrembërim njohës ka të ngjarë të jetë ndër më të shpeshtët. Ne shpesh besojmë se dimë se çfarë mendojnë njerëzit e tjerë për ne dhe shpesh jemi të sigurt se ata po mendojnë diçka të keqe. Pjesa më problematike këtu është se nëse nuk i ndalojmë këto mendime në kohë, ne mund të fillojmë të veprojmë në një mënyrë të caktuar për t'i bërë njerëzit të na duan dhe kështu mund të përfundojmë edhe duke çuar në rezultat të kundërt.
Kur u dorëzohemi këtyre ideve, ka më shumë të ngjarë të bëjmë konkluzione të gabuara në lidhje me njerëzit dhe motivet e tyre. Këto situata që i krijon vetë mendja mund t’ju japin ankth, që në fund do t’ju lodhë në disa aspekte.
- Vetëkritika
Autokritika është e mirë për aq kohë sa nuk na dëmton, por jo pak herë mund të jetë një kurth që i bëjmë vetes. Ajo çon në ndjenja faji dhe probleme të tjera psikologjike.
Vetëkritika nuk është gjë tjetër veçse një shenjë e vetëvlerësimit të keq. Dialogu negativ i brendshëm gjithashtu luan një shtrembërim tjetër njohës, filtrimin negativ, i cili na bën të injorojmë të gjithë informacionin pozitiv për një situatë dhe të përqendrohemi në gjërat e këqija. Pra, ne fillojmë të vëmë në dyshim të gjitha sukseset tona dhe të përqendrohemi vetëm te dështimet.
- Efekti “Lake Wobegon”
Bisedë e thjeshtë ilustruese:
- E dëgjove që “A” do e pushojnë nga puna?
- Epo, s’po ecën dhe aq mirë.
Ndërkohë, “A” mendon: “Jam menaxheri më i mirë i zyrës!”
Një emër tjetër për këtë efekt është "efekti i vetëbesimit të tepërt". Ndryshe nga autokritika, është një iluzion pozitiv që i bën njerëzit të vlerësojnë veten e tyre si "më të mirë se mesatarja", por gjithsesi çon në përfundime të gabuara që shpesh nuk kanë asnjë lidhje me realitetin.
Në rastet më të këqija, njerëzit mund të ndalojnë të përmirësojnë aftësitë e tyre sepse mendojnë se ata tashmë janë më të mirë se të gjithë. Kjo do të ulë shanset e tyre për sukses.
- Efekti i rremë i konsensusit
Ndryshe nga paradoksi i Abilene, efekti i rremë i konsensusit është kur mendojmë se shumica e njerëzve ndajnë mendimin tonë. Ne shpesh themi gjëra të tilla, "Të gjithë e bëjnë këtë", ose "Shumica e njerëzve jetojnë kështu", edhe pse nuk ka të dhëna statistikore për ta provuar atë.
Një mendim i kundërt i bënë këta njerëz të mendojnë se është automatikisht i gabuar. Pra, kur njerëzit kanë këtë shtrembërim njohës, bëhet vërtet e vështirë për ta të mendojnë në mënyrë kritike dhe të pranojnë pikëpamjet e njerëzve të tjerë, edhe nëse ata kanë një argument më të mirë.
Ju mund të mendoni se asnjëra prej pikave nuk aplikohet për ju dhe ndoshta keni të drejtë, por në momente të caktuara të jetës dhe ju mund ta keni gjetur/ta gjeni veten në këto kurthe. Njohja e tyre ju bën të jeni më vigjilentë dhe të vëmendshëm ndaj asaj që do mendoni në ato momente.
Burimi: COGB Therapy, Research Gate, Psych Central, Bright Side
