A jam unë mjaftueshëm? Cfarë mendojnë të tjerët për mua? A e bëj unë dot dicka? A vlej? A do më iki ndonjëherë kaq shumë trishtim?
Këto dhe shume pyetje të tjera udhetojne në mendjen e shumë prej nesh në një moment a tjetër të jetës sonë.
Trishtimi është një përgjigje normale ndaj zhgënjimit, pengesave dhe humbjeve. Depresioni nuk është. Depresioni shoqërohet me trishtim, por dallohet nga prania edhe e simptomave të tjera. Ai shfaqet shpesh pa ndonjë shkak të dukshëm, duke grabitur energjinë, motivimin, kuptimin dhe ndjenjën e vetëvlerësimit. Zgjat me javë ose muaj. Depresioni kërkon trajtim, trishtimi jo.
Depresioni është një çrregullim i humorit që shkakton ndjenja të vazhdueshme trishtimi, dëshpërimi dhe ulje të energjisë. Për t'u diagnostikuar me depresion madhor, duhet të keni pasur simptoma të vazhdueshme për një periudhë prej të paktën dy javësh. Megjithatë, depresioni është më shumë se vetëm pakënaqësi. Mund të jetë mjaft i rëndë sa të ndërhyjë në punë, shkollë dhe aktivitete të tjera të përditshme.
Termi depresion përdoret në bisedat e zakonshme për të mbuluar një gamë të gjerë të çrregullimeve të humorit, nga trishtimi momental deri te dëshpërimi i zgjatur. Depresioni klinik është një term mjekësor që është i rezervuar për format më serioze të çrregullimit, të quajtur edhe depresioni madhor. Njerëzit që janë klinikisht në depresion përjetojnë një sërë simptomash, përveç trishtimit ose mosinteresimit të pandërprerë dhe të menduarit e tyre është kaq negativisht pa pushim saqë aftësia e tyre për të kryer funksionet e përditshme dëmtohet seriozisht dhe ata nuk mund të imagjinojnë një te ardhme me te ndritur. Njerëzit me depresion mund të përjetojnë nervozizëm, shpërthime zemërimi; humbje e interesit apo aftësisë për të shijuar aktivitetet e zakonshme, nga sporti te seksi; crregullime të gjumit (pagjumësi, zgjim herët në mëngjes ose gjumi i tepërt); ndryshime të oreksit (humbje peshe ose shtim); lodhje dhe mungesë energjie; ngadalësim I të menduarit, lëvizjes ose të folurit; ndjenjat e pavlefshmërisë dhe fajit, përqëndrimi në dështimin e kaluar, vetëfajësimi; vështirësi për tu perqendruar; mendime të përsëritura të vdekjes. Simptomat fizike të vazhdueshme mund të përfshijnë dhimbje koke, çrregullime të tretjes dhe dhimbje kronike te pashpjegueshme. Ata besojnë se do të jenë gjithmonë kështu, se situatat gjithmonë do të përfundojnë keq dhe nuk ka rrugëdalje nga një burg i tillë mendor. Por mendimet nuk janë fakte dhe njohjet e shtrembëruara të depresionit janë të ndryshueshme.
Studiuesit kanë disa prova se ndjeshmëria ndaj depresionit është e lidhur me dietën, si drejtpërdrejt - përmes konsumit të pamjaftueshëm të lëndëve ushqyese si yndyrnat omega-3 - dhe indirekt, përmes shumëllojshmërisë së baktereve që popullojnë zorrën. Por depresioni përfshin humorin dhe mendimet, si dhe trupin, dhe shkakton dhimbje si për ata që jetojnë me këtë çrregullim ashtu edhe për ata që kujdesen për to. Depresioni është gjithashtu gjithnjë e më i zakonshëm tek fëmijët.
Nuk ka asnjë shkak të vetëm të njohur të depresionit. Përkundrazi, ka të ngjarë të rezultojë nga një kombinim i faktorëve gjenetikë, biologjikë, mjedisorë dhe psikologjikë. Shkaku i depresionit mund të jetë pothuajse çdo përvojë apo vështirësi negative. Shkaktarët mund të jenë të jashtëm - humbja e një prindi (veçanërisht kur është i ri), humbja e një pune ose zhvillimi i një sëmundjeje dobësuese, një marrëdhënie e dështuar. Njerëzit ndryshojnë në ndjeshmërinë e tyre, si për shkak të trashëgimisë biologjike, trashëgimisë së tyre prindërore, stileve të tyre të të menduarit, aftësive përballuese që fitojnë ose kultivojnë qëllimisht, dhe shkallës në të cilën situatat u japin atyre aftësinë për të kontrolluar fatin e tyre.
Ndërsa episodet e depresionit përfundimisht mund të zhduken vetë, kjo mund të marrë shumë muaj dhimbje fizike dhe mendore, trishtim dhe mosinteresim për jetën dhe mund të jetë shumë e kushtueshme për veten, marrëdhëniet dhe punën. Ka prova të konsiderueshme që sa më gjatë të zgjasë një episod depresioni, aq më të mundshme janë episodet e ardhshme me intensitet më të madh.
Ekzistojnë katër qasje kryesore ndaj trajtimit - psikoterapia barnat kundër depresionit, neuromodulimi dhe masat e stilit të jetesës - dhe të gjitha trajtojnë aspekte të ndryshme të çrregullimit. Depresioni kronik dhe i rëndë i përgjigjet më së miri një kombinimi të barnave dhe terapisë konjitive të sjelljes (CBT). Shenjat që tregojnë se depresioni po përgjigjet përfshijnë më pak nervozizëm, rritje të energjisë, ndjenjë më pak të mbingarkuar, normalizim të oreksit, përmirësim të aftësisë për t'u përqëndruar, rikthim të dëshirës seksuale dhe ndjenjë të përmirësuar të vetvetes.
Psikoterapia synon të korrigjojë gabimet e mendimit dhe besimit që padashur qëndrojnë në themel të depresionit dhe të lehtësojë strategjitë për përballimin e stresit; mjekimi ofron lehtësim të simptomave, duke përfshirë idetë vetëvrasëse; neuromodulimi, që përfshin metoda të stimulimit të drejtpërdrejtë të sistemit nervor për të rivendosur komunikimin efektiv midis zonave kryesore të funksionit të trurit. Ekzistojnë gjithashtu shumë masa natyrale ose të stilit të jetesës që individët mund t'i marrin vetë, nga dieta dhe ushtrimet e thjeshta deri te bashkimi në një kor dhe praktikimi i meditimit.
Barnat mund të lehtësojnë simptomat e depresionit, por ato nuk e kurojnë depresionin. Psikoterapia synon rrënjët e depresionit, mënyrat se si njerëzit përpunojnë mendimet dhe ndjenjat e tyre. Psikoterapia i ndihmon njerëzit të kuptojnë besimet, ndjenjat dhe mendimet që kontribuojnë në depresionin e tyre. Ajo i ndihmon njerëzit të identifikojnë problemet që shkaktojnë depresionin e tyre.
Depresioni bën që njerëzit të mbyllen; ata humbasin interesin për të bërë gjëra, dhe bota e tyre tkurret, duke i privuar nga burimet e nevojshme të stimulimit dhe kënaqësisë. Prandaj, bërja e gjërave – edhe kur shkon kundër të gjitha instinkteve – sjell përfitime në shumë nivele. Për shembull, ruajtja e kontaktit social është një burim kryesor lehtësimi; ai vepron fiziologjikisht, duke zbutur reaktivitetin ndaj stresit dhe kundërshton zymtësinë e depresionit duke ofruar një burim kënaqësie.
Askush nuk është imun ndaj depresionit. Mund të ndodhë tek ata që janë të ndjeshëm për shkak të historisë familjare ose biologjisë; varfëri kronike, sëmundje ose privim; ose përvojë e fëmijërisë që rivendos reaktivitetin e sistemit nervor në mënyrë që ai t'i përgjigjet stresit. Mund të vendoset pas një sërë shqetësimesh ose humbjesh (humbja e nje prindi ne moshe te re); perfeksionizmi sepse vetëvlerësimi i tyre varet nga arritja e plotë e qëllimeve – një kusht që, sipas përkufizimit, ata nuk mund ta përmbushin kurrë; pafuqia e mësuar është një gjendje shpirtërore në të cilën njerëzit arrijnë të besojnë (shpesh përmes përvojave të abuzimit ose neglizhencës në fëmijëri) se nuk kanë asnjë mënyrë për t'i shpëtuar rrethanave të vështira ose të dhimbshme dhe për këtë arsye nuk bëjnë asnjë përpjekje për të ndryshuar situatat shqetësuese edhe kur është e mundur.Por gjithashtu mund t'i kapë njerëzit në befasi.
Ndryshimet e stilit të jetesës mund të jenë jashtëzakonisht të rëndësishme në arritjen e lehtësimit të depresionit. Kryesorja midis zakoneve të shëndetshme për t'u ushqyer është adresimi i gjumit të shqetësuar e te crregullt. Vendosja e një rutine të rregullt të gjumit konsiderohet thelbësore, megjithëse shqetësimi i gjumit mund të jetë ndër simptomat e fundit të depresionit për t'u zgjidhur plotësisht.
Ruajtja e shëndetit mendor është një detyrë me të cilën përballet të gjithë. Ashtu si shumica e njerëzve kanë mësuar se duhet pak punë për të qëndruar në formë fizike, po ashtu edhe shëndeti mendor kërkon një vëmendje dhe mirëmbajtje. Shumica prej nesh jetojnë një jetë të shpejtë në të cilën vijnë fyerjet dhe lëndimet që duhen korrigjuar. Ashtu si me shëndetin fizik, ruajtja e shëndetit mendor dhe ndërtimi i qëndrueshmërisë mund të jetë më shumë sfidë për disa sesa për të tjerët. Por ka shumë masa që çdokush mund të marrë për të shmangur apo edhe për të ndryshuar ciklin e mbylljes që imponon depresioni.
Ti je mjaftueshem! Ti vlen! Ti do e mbarosh ate pune! Ti do buzeqeshesh serish!
Rreth autores: Dr. Elda Kadra ka kryer specializim 4-vjeçar në spitalin psikiatrik “Xhavit Gjata”, Qendra Spitalore Universitare “Nënë Tereza”. Është anëtare e Lidhjes së Psikiatrise Shqiptare. Aktualisht ushtron aktivitetin e saj në klinikën private https://www.ego.al/.
